شمال نیوز: اخیراً و در جریان خیز بلندی که ریاست محترم جمهوری، اعضای محترم کابینه، استانداران محترم و بالطبع مدیران اجرائی استانها از جمله مدیران ارشد مازندران در تحقق شعار بزرگ اشتغال دو میلیون و پانصدهزارنفری برداشته بودند و در این میان تلاشی که برای انجام تعهد سهمیه اشتغالزائی 101821 نفره مازندران آغاز شده بود، حقیر در جریان یکی از جلسات کارگروه اشتغال مازندران، مستمع نتیجه تلاشهای عملی سازمانها و ادرات کل در حوزه اشتغالزائی بوده ام که در نهایت حیرت متوجه شدم که سهم اشتغالزائی گردشگری تا آن زمان که مازندران مدعی ایجاد حدود 70 هزار فرصت شغلی در سال بوده، فقط 3٪ بوده است!!!

و این در شرایطی بود که دو سازمان صنعت و معدن و تجارت مازندران با 30٪ و جهاد کشاورزی مازندران با 23٪ یعنی مجموعاً با  53٪ بیش از دیگر دستگاهها در این آمار جلوه نمایی می کردند و تاسف بار تر اینکه سازمانهای دیگری نیز همچون اداره کل تعاون و امور اجتماعی و کمیته امداد استان با 8٪ وصندوق مهر امام رضا(ع) با 7٪ و اداره کل راه ترابری با 6٪ سهم اشتغالزائی بالاتری نسبت به سازمان گردشگری داشته اند!

این خبر آنچنان برایم نگران کننده و تکان دهنده بود که بشدت به فکر فرو رفتم و از خود می پرسیدم که واقعاً از چه میزان استعداد اشتغالزایی در حوزه صنعت توریسم مازندران، سهم سازمان گردشگری مازندران فقط 3٪ بوده است؟ چرا که می دانستم تنها حوزه ای که می تواند همه شهرهای مازندران را پوشش دهد و بیشترین اشتغال را به مازندرانی ها اعطاء کند، قطع یقین همین سازمان عریض و طویل و پرمأموریت گردشگری است و از این لحاظ برایم این سؤال پیش آمده که آیا ظرفیت توسعه گردشگری مازندران کم شده و یا اینکه آمار ارائه شده، ناقص بوده است؟

البته بسیار بجاست هم اکنون که اخبار واصله حاکی از اتمام تعهد مازندران در ایجاد فرصتهای شغلی در سال ۹۰است، سازمان گردشگری مازندران در صورتی که توانسته باشد وضعیت عملکردی پایانی خود را بهبود بخشد، طی جوابیه ای سهم نهایی خود را اعلام نماید تا افکار عمومی را از نگرانی های بجایی که دارد، بیرون آورد!

ریشه نگرانی افکار عمومی در این است که غالباً سازمان گردشگری و میراث فرهنگی و وظایف ذاتی آن را در چندین شاخص تعریف می کنند که اهم آنها با توجه به مکتوبات و تجربیات عینی عبارتند از:

1-بستر سازی برای کارآفرینی و اشتغالزائی گسترده در تمام فصول سال

2-افزایش تحرک اقتصادی، درآمدزائی عمومی و ارتقاء وضعیت معیشتی

3-گسترش همه جانبه فرح بخشی و نشاط آفرینی سالم برای گردشگران

4-تبادل فرهنگی و تمدنی و گسترش ارتباطات اجتماعی ملل و اقوام

5-افزایش امید به زندگی در اقشار مختلف با کاهش تنش های روانی

و در این میان گزینه کارآفرینی و اشتغالزایی مولد و مفید و موثر بعنوان یکی از نقاط قوت و از کارکردهای کاملاً برجسته سازمان گردشگری است که علت آن هم در پتانسیل توسعه ماموریتها و فعالیتها و بالطبع بکارگیری موثر همه اقشار جامعه به شکل پاره وقت و نیمه وقت و تمام وقت است!

جالب است بدانیم که نه تنها در نگاه ما به جامعه خودمان، بلکه امروزه در دنیای مدرن و پیشرفته و حتی کشورهایی که در مسیر توسعه حرکت کرده اند، صنعت توریسم یکی از گزینه های اول در عرصه اشتغالزایی و درآمدزایی است و علاوه بر این دو، بخاطر برخورداری از جاذبه های غیر قابل اغماض و انکارنشدنی، گاهی اوقات نیز با جلب توجه جهانی ملتها، موجب تحریم شکنی، تهدیدزدایی و مانع از تحقق اراده های سیاسی و نظامی ابرقدرتها علیه یک کشور می شود!

کشورهای زیادی را می توان نام برد که بعضاً تنها با یک یا دو جاذبه تبلیغ شده و جهانی شده در حوزه صنعت توریسم، تنها و یا عمده درآمد ملی آنان همین درآمد توریسمی است، چرا که تمام اهتمام فکری و عملی خویش را مصروف جذب توریست کرده و با نوآوری ها و خلاقیت های محدود، برآنند تا اولاً به اوضاع صنعت توریسم ملی خود بهبود بخشند و ثانیاً در کورس رقابتها، از رقبای خارجی و فراملی خود پیشی گرفته و کشور خود را به انتخاب اول توریستهای جهانی مبدل نمایند و در سیاهه های رسمی آماری جهان، بلا استثناء شاهد درآمدهای توریسمی همه این کشورها بوده و هستیم و فرقی هم نمی کند که این کشورها تنها به این درآمدها چشم دوخته باشند و یا اینکه از گروه کشورهای متمولی همچون امریکا، ژاپن و یا همه کشورهای صنعتی جهان بخصوص اروپا و کشورهای موسوم به غرب باشند!

اما در کشور ما ظاهراً موضوع توریسم موضوع متفاوتی است و هر کسی آن را به تناسب فهم خود از این صنعت لوکس اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و نیز صنعت بسیار قابل اعتنای جهانی، تفسیر به رأی می کند و با اتکاء به همین توجیهات، ضعف های مدیریتی موجود را لاپوشانی کرده و کاملاً حق به جانب هم جلوه می کند.

دلایل عمده ای که از سالها قبل و حتی امروز در راستای عدم توفیق مطلوب ایران در عرصه توسعه توریسم بین المللی ارائه می گردد، غالباً شامل محورهای ذیل می باشد:

1-غیرمذهبی بودن توریستها و یا ظاهر غیرمذهبی آنها

2-مطالبات غیرمذهبی توریستها مثل شنای مختلط و آزادی عمل غیراخلاقی

3-مسائل سیاسی-تبلیغی نظام سلطه علیه ایران و القاء ناامنی از طریق رسانه های استکباری

4-عدم توسعه فرهنگ توریسم در کشور و مطالبات شبه کلاهبردارانه برخی از افراد و برخوردهای غیرمتعارف

5-عدم سیاستگذاری و برنامه ریزی جامع در صنعت توریسم

6-فقدان زیرساختها و نبود ساختار مناسب برای استقبال درست از توریست

7-کارشکنی های کشورهای رقیب برای تغییر مسیر و اولویت انتخاب خودشان به عنوان کشور هدف گردشگری

8-عدم تامین بودجه و اعتبار کافی برای توسعه صنعت توریسم در کشور و مخصوصاً استان مازندران

9-فقدان حمایت قوی از برنامه های درازمدت گردشگری در سند چشم انداز

10- و ......

بهرحال این معضل با همین پراکندگی ها و توجیهات بظاهر موجه، همچون کلاف سردرگم به پیش می رود، بدون آنکه ما در فاصله بین دو دوره برنامه ریزی سالانه، علیرغم گزارشات رنگین، تحول خاص و تاثیرگذاری را در عمل و در دو عرصه درآمدزایی و اشتغالزایی شاهد باشیم!

بحث تئوریک دیگری هم که بر این سردرگمی های عملی می افزاید، این است که اصلاً کدام توریسم مطلوب و کدام توریسم، نامطلوب است!؟ چرا که در اینجا بحث های پردامنه ای همچون توریسم مذهبی، توریسم تاریخی، توریسم اقلیمی و جغرافیایی، توریسم علمی، توریسم اقتصادی و تجاری، توریسم سیاسی، توریسم پزشکی، توریسم رسانه ای و فرهنگی، توریسم ورزشی، توریسم خاص مثل بازدید و کمک به زلزله زدگان و حادثه دیدگان و غیره مطرح می شود که طبعاً نمی توان همه آنها را برای نتیجه گیری در این یادداشت لحاظ کرد.

با اینحال وقتی به استان خود نظر می افکنیم، اوضاع کمی تراژدیک تر است، چرا که ما نه تنها در رقابتهای جهانی و فرامرزی، قادر به همپایی با کشورهایی توسعه یافته در عرصه صنعت توریسم نیستیم، بلکه در رقابتهای داخلی و حتی در عرصه گردشگری کشورمان نیز نتوانستیم با استانهای همتراز، همتایی کنیم و متاسفانه در این رابطه، نه تنها اراده ای برای جبران مافات و بهبود روند جاری وجود ندارد، بلکه بین فاصله زمانی و فاصله تحولی نیز رابطه ای مستقیم برقرار شده و هر چه که از زمان می گذرد، استحقاق مقایسه ای ما نسبت به استانهای موفقی همچون اصفهان و خراسان و فارس و غیره کم و کمتر می شود!

همه اینها در حالی است که غالب کارشناسان معترف اند که غیر از خراسان رضوی که دارای استثنایی ترین شرایط توریسم مذهبی است، هیچ استان دیگری در هیچ موردی دارای برتری خاصی نسبت به مازندران نیست و بدون تردید، عقب افتادگی مازندران در عرصه گردشگری، ریشه در عدم شناخت قابلیتها و عدم مهارت شکوفایی آنها و نهایتاً ریشه در فقدان شرایط احیاء و بازیافت این استعدادهای استثنایی در مازندران داشته ودارد!

چرا که حتی اصفهان را هم می توان با احیای میراث فرهنگی ساری(مجموعه تاریخی فرح آباد)، بهشهر وشهرهایی مثل بابل و آمل و غیره که بعضاً دارای قدمت و ارزش معماری بیشتر از عهد صفویه اند،در مازندران به نمایش گذاشت و یا فارس و کرمان و یزد را هم می توان در آثار تمدنی چندهزارساله پیدا کرد و علاوه بر آنها می توان در خصوص اماکن زیارتگاهی مازندران نیز که بعضاً شهرت و زائران کشوری دارند، برنامه ریزی تاثیرگذار داشت و کافیست که با تبلیغ و معرفی رسانه ای و تبلیغاتی آنها و تکمیل امکانات اقامتی اماکن مقدسه ای همچون امامزاده عباس(ع)، امامزاده یحیی(ع)، تکیه پهنه کلای ساری و نیز امامزاده ابوصالح(ع) قائمشهر، امامزاده قاسم(ع) و امامزاده عبدالله(ع) بابل و امامزاده ابراهیم(ع) بابلسر و امامزاده عبدالحق(ع) زیرآب و امامزاده عبدالله(ع) آمل و دهها مکان زیارتی دیگر وارد صحنه شد و یا در خصوص جاذبه های مراسم محرم و رمضان در شهرها و روستاهای مازندران اگر درست تبلیغ شوند، برای جذب توریست مذهبی استعدادهای فوق العاده ای را به نمایش خواهند گذاشت.

توریسم اقلیمی و جغرافیایی مازندران که در واژه های زیبای آب و هوای شمال، ویلاهای شمال، طبیعت شمال، دریا و سواحل شمال، سرسبزی شمال، و درختان تنومند و سربه فلک کشیده جنگلهای شمال تبیین می شوند،  استثنایی بودن اقلیم شمال ایران را به محوریت مازندران و عروس شهرهای ایران یعنی رامسر و شهرهای بسیار زیبای ساحلی و کوهستانی، به رخ تمام مناطق خوش آب و هوای جهان می کشند و قابلیتهای جانبی این اقلیم مثل تله کابینها، پیستها، هتلها، شهربازیها و غیره این جاذبه ها را توسعه می دهد!

سالم ترین تفریحات فصول گرما و سرما در مازندران قابل طراحی است و می توان طرحهای مکرر عملیاتی را با مشارکت گسترده بخش خصوصی و حمایت جدی مدیران ارشد به راه انداخت که بقیه سازمانهای مستقر در استان به گرد گردشگری هم نرسند و اینگونه آمار فعالیتها از جمله آمار اشتغال زائی شان را برتر جلوه ندهند!

زیرا مازندران تنها استان چهارفصل کشور است که می تواند در هر فصلی با تجلی جاذبه هایش، اقدام به جلب و جذب بسیار گسترده توریسم کند، ولی متاسفانه استان ما بخاطر عدم توجه به جاذبه های پاییزی و زمستانی اش، به جاذبه های بهاری و تابستانی اشتهار یافته است، در حالیکه می توان صدها قابلیت و جاذبه توریسم پاییزی- زمستانی را در مازندران پیدا کرد که برخی از آنها دارای شرایط چهارفصلی اند.

مثلاً ماهیگیری در دریا توسط صیادان پره، مهاجرت و تجمع پرندگان کمیاب جهانی به تالابهای زیبای میانکاله و فریدونکنار، پیست اسکی در کلاردشت، قندیل های یخی ارتفاعات، باران های پاییزی شمال، نمایش دل انگیز باغات و مرکبات، نمونه هایی از جاذبه های پاییزی-زمستانی اند و همینطور اماکن مذهبی که همیشه قابل زیارت و اماکن تاریخی که در هر فصل قابل بازدیداند، ولی متاسفانه بخاطر عدم توجه و عدم برنامه ریزی به جذب توریست منجر نمی شوند و امکان رقابت توریسم فصول گرما و سرما را در مازندران فراهم نمی سازند.

وقتی که از هر انگشت مازندران، هزار هنر گردشگری به جلوه در می آید و وقتی که مازندران در رود و دریا، در تالاب و آب بندانها، در دشتها و صحراها، در ارتفاعات و کوهها، در غارها و آبشارها، در جلگه ها و جنگلها، در صنایع دستی و هنری، در شهرها و روستاها، در باران ها و برفها، در سرسبزی ها و برگریزان و در صدها عنوان دیگر اینهمه استعداد شکوفایی در عرصه های توریسم دارد و سرآمد دیگر استانهاست، باید شجاعانه تر از همیشه فریاد کرد که گره مشکلات توریستی مازندران، گره کوری نیست که نتوان آن را با دست باز کرد و تنها کافی است که بدانیم توسعه اشتغال آفرینی و درآمدزایی گردشگری مازندران مستلزم پژوهش، پیمایش و پالایش و پردازش های علمی و عملی است و نقش آفرینی مدیریت تخصصی این سازمان پیچیده، فصل الخطاب تضمین موفقیتی است که متاسفانه حداقل در رقم 3 درصدی اشتغالزایی رؤیت نمی شود.

امیدوارم که با تدابیر ریاست جدید سازمان گردشگری کشور و نیز مدیر جدید استانی و تحقق راهکارهایی چون:

الف-فراخوان سرمایه گذاران بخش خصوصی و حمایت جدی اداری و مالی از آنها

ب-الگوبرداری از کشورها و استانهای موفق در توسعه صنعت گردشگری

پ-جبران مافات و پوشش دادن نقاط کور و فعال سازی مراکز مورد استقبال گردشگران

ت-بکارگیری گسترده جوانان فارغ التحصیل از دانشگاهها در اماکن هدف گردشگری

ث-راه اندازی جشنواره های متعدد سنتی از جمله غذاها، بازیها، صنایع دستی، لباس ها، موسیقی ها، تئاترها،

ج-افزایش امکانات، توسعه خدمات و تسهیلات و نیز تضمین امنیت در شهرها، جاده ها و اماکن هدف گردشگری

چ-ممنوع کردن چادرخوابی ها در پارکها و حواشی خیابانها و سواحل و جنگل ها با سازماندهی اماکن اقامتی

ح-نوسازی و بهسازی و نیز مراقبت بهداشتی و نرخی و اخلاقی مراکز پذیرایی و استقبال از گردشگران

خ-توجه اعتدالی به سه بعد گردشگری، میراث فرهنگی و صنایع دستی بلحاظ رویکرد بودجه ای و برنامه ای

د-ساماندهی دستفروشها و حاشیه فروشی ها و بساطی ها در طول جاده های گردشگرگذر

ذ-ایجاد بازارهای سنتی ساحلی با محور صنایع دستی،محصولات سوغاتی،خوراکی و درختی مازندران

تذکر: حقیر در یادداشت: "گردشی در گردشگری مازندران-نقطه سر خط !" تقریباً به غالب مطالب راهبردی و مصداقی اشاره نموده ام و مخاطبان محترم می توانند در رابطه با راهکارها مطالب تفصیلی و تکمیلی را در آن یادداشت مطالعه کنند.

سازمان گردشگری مازندران نیز می تواند با یکساله کردن مشاغل پاره وقت و نیمه وقت، به بزرگترین سازمان اشتغالزایی در مازندران با رویکرد کاملاً مردمی در حوزه بخش خصوصی مبدل شود، تا در آینده، خدای ناکرده، اینگونه در جلسات رسمی، با شنیدن چنین آمارهای تحقیرکننده ای در هر یک از شاخص های اصلی معرف گردشگری، آه از نهادمان بر نیامده و جز تاسف خوردن و انگشت گزیدن، هیچ کاری از دست مان برنیاید!

صادقعلی رنجبر-عضو هیئت علمی دانشگاه-28/12/90